Świadomość fundamentów najnowszej wieży Babel

Jeśli poszukuje się obecnie niezawodnego drogowskazu w zakresie ideologicznych wymysłów i związanych z nimi społecznych procesów, którym należy stawiać kategoryczny opór, to trudno o bardziej sztandarowy ich amalgamat, niż agenda podejrzanej rządowo-"pozarządowo"-korporacyjnej koterii perorującej od ostatnich kilku miesięcy o rzekomej potrzebie "zresetowania świata". Agenda ta łączy bowiem w krystalicznie przejrzysty sposób cały szereg (notabene już mocno zwietrzałych) uzupełniających się wzajemnie totalitarnych i paratotalitarnych ideologii, zakładających nie tylko maksymalne zniszczenie ludzkiej wolności osobistej, ale też maksymalne zagłuszenie w człowieku jego specyficznie ludzkiej godności i duchowej tożsamości. Składają się na nią m.in. następujące elementy:

1. Maltuzjański "ekologizm", zakładający centralne sterowanie globalną gospodarką w celu rozmyślnego zahamowania jej potencjału rozwojowego, w czym już na poziomie deklaratywnym jest on bardziej jawnie niszczycielski od klasycznego komunizmu. Jako że ów światopogląd zakłada przy tym uwłaczające płaszczenie się człowieka przed ontologicznie podrzędnym wobec niego światem natury, zawiera on jednocześnie podteksty o charakterze pseudopogańskiego, festynowo-terapeutycznego ersatzu dojrzałej religijności.

2. Socjoinżynieryjny technokratyzm, zakładający powstanie globalnego systemu inwigilacyjnej kontroli, cenzury informacyjnej, obostrzeń "sanitarnych" i algorytmicznej manipulacji na wzór chiński. Ów element zakłada z kolei uwłaczające zrównanie człowieka z maszyną (czy nawet sugerowanie wyższości tej drugiej), a więc absurdalne zacieranie granic między podmiotem a przedmiotem oraz między jaźnią a narzędziem.

3. "Kapitalizm interesariuszy", czyli pseudomoralizatorska, oligarchiczna atrapa systemu wolnej przedsiębiorczości, w ramach której sojusz "wielkiego rządu", "wielkiego pozarządu" i "wielkiego biznesu" może neutralizować niewygodne, konkurencyjne wobec siebie podmioty poprzez zarzucanie im niewywiązywania się z ich rzekomych obowiązków wobec wydumanych, arbitralnie zdefiniowanych "grup interesariuszy".

4. Neomarksizm alias "polityczna poprawność" alias "polityka tożsamości" alias "teoria krytyczna" alias "inkluzywność i różnorodność". Ten z kolei element, idealnie dopełniający się zwłaszcza z punktem poprzednim, polega na rozszerzaniu marksistowskiej idei walki klas z obszaru ekonomicznego na obszar szeroko rozumianej tożsamości i kultury, gdzie może się ona toczyć na nieograniczonej liczbie frontów, trwając w postaci permanentnej ideologicznej awantury. W ramach owej awantury można następnie dowolnie mnożyć rzekome "wykluczone grupy interesariuszy", których domniemane "uzasadnione roszczenia" mogą służyć jako narzędzie dowolnie szeroko zakrojonej gospodarczej reglamentacji i ideologicznej cenzury.

5. Permanentna katastroficzna propaganda strachu i normalizacja stanu "zarządzania kryzysowego", wynikająca w sposób naturalny ze wszystkich poprzednich punktów.

Pełna, globalna realizacja wszystkich elementów powyższej agendy doprowadziłaby, rzecz jasna, do powstania społeczeństwa tak zdemoralizowanego, ogłupionego, marnotrawczego i dysfunkcjonalnego, że implodowałoby ono jeszcze szybciej, niż sowiecki komunizm wojenny - i to być może w sposób nieodwracalny. Nie jest to jednak wystarczająca pociecha biorąc pod uwagę fakt, że samobójczość podobnych wymysłów nigdy nie przeszkadzała zblazowanym, aroganckim ideologom używać wszystkich swoich wpływów politycznych i środków finansowych, aby próbować je urzeczywistniać, szkodząc w nieporównanie większym stopniu innym, niż sobie samym.

Większą pociechą może być tu zatem to, że im bardziej przerośnięta, kosztowna i wydumana jest dana wieża Babel, tym trudniej nawet rozpocząć na dobre jej budowę, mając zaś z wyprzedzeniem świadomość jej docelowego kształtu, tym łatwiej jest ową budowę sabotować - nawet jedynie na poziomie budzenia wspomnianej świadomości wśród jak największej liczby ludzi dobrej woli. Wszystkie wieże Babel są w ostatecznym rachunku skazane na upadek, ale warto wyprzedzająco zadbać o to, żeby nie skończyć pod ich gruzami - zwłaszcza jeśli wykazując podobną dbałość nie ma się nic do stracenia. Być może zaś nigdy dotąd nie było łatwiej jej wykazywać - i być może nigdy dotąd nie była ona pilniejsza.

Postne wskazówki w świecie przesytu marnością

W świecie bezprecedensowego przerostu informacji nad wiedzą wybiórcza ignorancja staje się najistotniejszym elementem roztropności. W świecie bezprecedensowego przerostu doraźności nad ponadczasowością odwieczna tradycja staje się najpewniejszym warunkiem aktualności. W świecie bezprecedensowego przerostu środków nad celami dyskretne wyrzeczenie staje się najsolidniejszym gwarantem zaspokojenia. Zaś w świecie bezprecedensowego przerostu ilości nad jakością konsekwentna wstrzemięźliwość staje się najżywotniejszym źródłem obfitości.

Atrapy wartości są gorsze od ich przeciwieństw

Najprzebieglejszy przeciwnik prawdy, dobra i piękna nie neguje ich istnienia ani nie wynosi na piedestał ich przeciwieństw, ale twierdzi, że są to zjawiska zbyt poważne, doniosłe i zasadnicze, żeby ktokolwiek miał prawo przypisywać im jakąkolwiek jednoznaczną treść. Innymi słowy, nie twierdzi on, że należy żyć kłamliwie, źle i szpetnie, ani też że nie da się żyć prawdziwie, dobrze i pięknie, ale że najlepiej jest żyć "szczerze, sympatycznie i z fantazją" - czyli tak, żeby nieskończone pokłady samozadowolenia zdołały zawsze zagłuszyć choćby i najbardziej naglące pragnienie samorefleksji.

Władza twarda i miękka w służbie "wielkiej fikcji"

Żyjemy w świecie, który ma znacznie więcej wspólnego nie z twardym, a z "miękkim" totalitaryzmem - tzn. nie w świecie, w którym dobrze i trwale zdefiniowani jedni żyją kosztem równie dobrze i trwale zdefiniowanych drugich, ale w świecie "wielkiej fikcji, w ramach której każdy próbuje żyć kosztem wszystkich pozostałych". Jest to więc świat represyjny w pierwszym rzędzie wobec umysłowej godności, a dopiero w ostatnim rzędzie wobec cielesnej nietykalności - to pierwsze odgrywa dużo istotniejszą rolę w dziele uniwersalizacji pasożytnictwa, które jest kluczowym elementem rządzenia przez dzielenie.

Stąd konieczność i naturalność sojuszu między władzą "twardą" a "miękką": między monopolistycznym dzierżycielem środków przymusu bezpośredniego a oligarchicznym właścicielem środków przymusu pośredniego - sektorem "opiniotwórczych środków masowego przekazu" - pielęgnującym fikcję uniwersalnego dostępu do tego pierwszego i uniwersalnych korzyści zeń płynących. Sojusz ów chwieje się tylko wtedy - i na ogół jedynie tymczasowo - gdy jeden z powyższych podmiotów zechce jednoznacznie zademonstrować swoją wyższość nad drugim, czy to np. dokonując "informacyjnego sabotażu" rytuałów wyborczych, czy to np. dążąc do zastąpienia oligarchicznego modelu medialnego bardziej siermiężnym modelem dyktatorskim.

Mając na uwadze wszystko co powyższe, w obliczu chwiania się podobnych sojuszy nie należy postrzegać sytuacji ani przez pryzmat zagrożenia dla "wolności słowa", ani przez pryzmat antyoligarchicznego schadenfreude, tylko przez pryzmat świadomości natury owego aliansu komplementarnych form zniewolenia. Innymi słowy, każda taka sytuacja jest doskonałą okazją do tego, żeby zarówno bronić się przed wszelkimi grabieżczymi zakusami władzy "twardej", jak i permanentnie odciąć się od otępiającego wpływu władzy "miękkiej" - ilekroć "wielka fikcja" zaczyna choć w najmniejszym stopniu trzeszczeć w szwach, trzeba wykorzystać sposobność do jak najpełniejszego i jak najtrwalszego stanięcia w prawdzie.

O dwustuletnim triumfalnym pochodzie bełkotu

Abstrahując od innych (dobrych bądź złych) zjawisk komunikacyjnych dokonujących się w owym czasie, ostatnich dwieście lat można określić jako triumfalny pochód bełkotu zdobywającego coraz to kolejne społeczne przyczółki. Wiek XIX to wiek rozochoconego bełkotu "intelektualistów". Wiek XX wiek to wiek rozochoconego bełkotu dziennikarzy przesiąkniętych bełkotem "intelektualistów". Wiek XXI to wiek rozochoconego bełkotu mas przesiąkniętych bełkotem dziennikarzy przesiąkniętych bełkotem "intelektualistów". Pozostaje mieć nadzieję, że ponowny tryumf "tak, tak; nie, nie" nastąpi wtedy, gdy okaże się w sposób oczywisty, że każdy wystarczająco wszechobecny bełkot jest nieodróżnialny od ciszy.

Infantylizm jako ostateczny kulturowy ślepy zaułek

Dlaczego infantylizm - definiująca cecha dzisiejszej kultury - jest tak wyjątkowo groźny? Dlatego, że uniemożliwia on podejmowanie jakichkolwiek poważnych wyzwań, co z kolei wynika z tego, że wzdraga się on przed poważnym, przejrzystym i jednoznacznym definiowaniem rzeczywistych problemów. Jako że wszystkie problematyczne kwestie usiłuje on przedstawić w postaci gry, zabawy, wygłupu, wyreżyserowanej "przygody" czy - w ostateczności - komedii absurdu, prowadzi on do wyjątkowo bałamutnego unikania wyzwań, polegającego na ich zastępowaniu niewykonalnymi, urojonymi pseudowyzwaniami. W rezultacie osoba folgująca karykaturalnym wręcz złudzeniom na temat siebie i otaczającego świata może żyć w przekonaniu, że owo folgowanie jest tożsame z odważną walką o "lepszy świat" i o swój dostęp do niego.

Nie chodzi tu więc jedynie o emocjonalność czy sentymentalizm, bo np. romantyzm - choć też deficytowy pod względem czynnika rozumowego - zachęcał do podejmowania realnych wyzwań z uwagi na głębię, refleksyjność i konsekwencję wzbudzanych przez siebie namiętności. Nie chodzi tu też jedynie o to, co można by nazwać rewolucyjnym ideologicznym zaczadzeniem, bo "klasyczne" rewolucyjne ideologie - jakkolwiek koszmarne i koszmarnie złudne były ich cele - domagały się jednocześnie bardzo konkretnego i wręcz tradycyjnego etosu samozaparcia będącego warunkiem niezbędnym podejmowania szeroko zakrojonych działań organizacyjnych. Tymczasem infantylizm to połączenie emocjonalności tak miałkiej, że nie jest ona nawet w stanie wyrazić samej siebie w logicznie zbornej formie, i roszczeniowości tak wydumanej, że nie ma ona w sobie cienia konstruktywnej jakości nawet na poziomie czysto instrumentalnym.

Nie wydaje się być zatem przesadnym stwierdzenie, że infantylizm jest ostatecznym kulturowym ślepym zaułkiem. Tym samym można go przezwyciężyć jedynie robiąc całą serię ostrożnych, ale konsekwentnych kroków wstecz. Innymi słowy, można się mu przeciwstawić poprzez "apofatyczne" kształtowanie charakteru - dążenie do wypracowania wszystkich klasycznych przymiotów osobowych nie po to, żeby coś sprawniej osiągnąć, ale po to, żeby wydobyć się spod wielu nawarstwień iluzorycznych osiągnięć i powiązanych z nimi równie iluzorycznych ambicji. O sukcesie na tym polu można zaś mówić dopiero wtedy, kiedy w ramach owego wycofywania się dotrze się w końcu do czegoś tak fundamentalnie rzeczywistego, że satysfakcja z jego odnalezienia będzie się wiązała z poczuciem nie zasługi czy powodzenia, a jedynie wdzięczności.