Konserwatyzm, postępowość i społeczny rozwój

Głównym powodem, dla którego tzw. "konserwatyści" bronią określonych instytucji i norm kulturowych, jest to, że "tak było od zawsze". Jest to dokładnie ten sam powód, dla którego te same instytucje i normy kulturowe atakują tzw. "postępowcy", starający się zniszczyć "hegemonię tego, jak było od zawsze". Jednym wydaje się, że bronią harmonii naturalnego ładu, drugim, że obalają tyranię zapyziałego status quo.

Oba te podejścia są w gruncie rzeczy podejściami emocjonalnymi, a nie racjonalnymi, i stąd wynika fałszywość przedstawianej przez nie alternatywy. Tymczasem podejście racjonalne umożliwia zdanie sobie sprawy z tego, że "tak było od zawsze" nie jest samo w sobie ani argumentem za, ani przeciw, i że najistotniejsze w tym kontekście pytanie brzmi "dlaczego tak było od zawsze?". Czasem "tak było od zawsze" wynika z tego, że dana instytucja czy norma obyczajowa dzięki swojej sile adaptacyjnej przetrwała długofalowy proces selekcji kulturowej, co sugeruje, że zawiera ona w sobie "mądrość wieków" sprzyjającą społecznemu rozwojowi. Czasem natomiast "tak było od zawsze" wynika z tego, że daną instytucję czy normę obyczajową przy życiu utrzymywały irracjonalne lub sprzeczne z faktami przesądy, bądź też wpływ zinstytucjonalizowanej przemocy, co jednoznacznie świadczy o jej społecznej szkodliwości.

Innymi słowy, czasem - choć z błędnych powodów - rację mogą mieć tzw. "konserwatyści", a czasem - z równie błędnych powodów - tzw. "postępowcy", i - co najważniejsze - ich racje mogą ze sobą współistnieć, a nawet się wzajemnie wzmacniać i uzupełniać, jeśli tylko podejdzie się do nich w sposób, nomen omen, racjonalny, tzn. dociekający tego, które instytucje i normy obyczajowe służą spełnianiu się człowieka w jego człowieczeństwie (w jego naturze wolnej, rozumnej istoty), a więc w swobodnym wykorzystywaniu jego jednostkowych, unikatowych talentów, umiejętności, wiedzy i zasobów w celu realizacji jego jednostkowych, unikatowych celów, pragnień i aspiracji w ramach pokojowej współpracy i konkurencji z innymi, w podobny sposób swobodnie spełniającymi się ludźmi.